Οκτώ ζώα που… ΔΕΝ θες να σε δαγκώσουν

Ένας από τους μεγαλύτερους –και αδικαιολόγητους- φόβους του σύγχρονου ανθρώπου είναι τα ζώα. Σε κοινωνίες απομακρυσμένες πολύ από τη φύση, το είδος μας θεωρεί τα ζώα στη συντριπτική τους πλειοψηφία επικίνδυνα. Από την άκακη τυπική κατσαρίδα που μας «ταλαιπωρεί» τα καλοκαίρια, μέχρι τους επιβλητικούς φαλαινοκαρχαρίες, τα περισσότερα είδη ζώων θεωρούνται από τον άνθρωπο επικίνδυνα και τρομακτικά. Γεγονός που αποτρέπει δισεκατομμύρια από εμάς να ασχοληθούμε με ένα μεγάλο ποσοστό της ζωής του πλανήτη.

Ακόμη μεγαλύτερο… τρόμο προκαλούν στον άνθρωπο τα ζώα με δηλητήριο και με αυτά θα ασχοληθούμε σε αυτό το θέμα. Συγκεντρωμένα έπειτα από πολλές ώρες αναζήτησης και δύσκολου «κοσκινίσματος», παρουσιάζονται οκτώ από τα πιο δηλητηριώδη ζώα της Γης. Εκπρόσωπους σε αυτή την κατηγορία, κατά αλφαβητική σειρά, έχουν τα: Αραχνοειδή, Ασπόνδυλα, Έντομα, Θηλαστικά, Κεφαλόποδα, Σαύρες, Φίδια και Ψάρια. Για λόγους κάλυψης μεγαλύτερης ποικιλίας, διαχωρίστηκαν οι Σαύρες από τα Φίδια, παρότι ανήκουν και τα δυο στην κατηγορία των Ερπετών.

Οι Brazilian wandering spiders θεωρούνται εδώ και τρία συνεχόμενα χρόνια οι πιο δηλητηριώδεις αράχνες του πλανήτη, σύμφωνα (και) με το Ρεκόρ Γκίνες. Αποκαλούνται wandering spiders επειδή κυκλοφορούν σε ζούγκλες της Νότιας Αμερικής τη νύχτα, αντί να συντηρούν πλέγμα ιστού ή φωλιά. Κατά τη διάρκεια της ημέρας κρύβονται μέσα σε τρύπες τερμιτών, κάτω από πεσμένους κορμούς και πέτρες, καθώς και σε μπανανιές. Το είδος Phoneutria Nigriventer έχει εντοπιστεί σε σκοτεινά και υγρά μέρη της ζούγκλας, και συνηθίζει περισσότερο από κάθε άλλο (από τα οκτώ συνολικά) είδος του γένους να πλησιάζει σε περιοχές που κατοικούν άνθρωποι.

Το δηλητήριο των Brazilian wandering spiders αποτελείται από μια νευροτοξίνη με το επιστημονικό όνομα PhTx3. Το Ph είναι δανεισμένο από το Phoneutria. Είναι ένα από τα ελάχιστα δηλητήρια αράχνης στον κόσμο που αποτελούν απειλή για τον άνθρωπο. Σύμφωνα με έρευνα που δημοσιεύθηκε τον Μάρτιο του 2009, η Phoneutria ελευθερώνει δηλητήριο μια φορά στις τρεις δαγκωνιές. Το αξιοσημείωτο όμως είναι πως το συγκεκριμένο είδος αράχνης, η Nigriventer, έχει παρατηρηθεί να δαγκώνει παραπάνω από μια φορά πριν τρέξει μακριά, γεγονός που αυξάνει τις πιθανότητες να δηλητηριαστεί κάποιος.

Το 2005 αναφέρθηκε πως ένας Άγγλος δέχθηκε δάγκωμα από μια Phoneutria Fera η οποία ήταν εγκλωβισμένη σε φορτίο με μπανάνες. Ο άνδρας επιβίωσε αφού του παρασχέθηκαν άμεσα οι πρώτες βοήθειες. Οι δυο επίσημοι θάνατοι ανθρώπων από δάγκωμα Phoneutria έχει αναφερθεί από τον Βόλφγκανγκ Μπίχερλ (Venomous Animals andtheir Venoms, vol. III – Wolfgang Bucherl and Eleanor Buckley) στο Σαν Σεμπαστιάο της Βραζιλίας, όπου δυο παιδιά βρέθηκαν νεκρά.

Όπως αναφέρεται και στην αρχή του θέματος, ο άνθρωπος φοβάται το άγνωστο. Αυτός ο φόβος είναι που τον έχει οδηγήσει στο να φοβάται σε μεγάλο βαθμό τη θάλασσα και το Box Jellyfish, με επιστημονική ονομασία Chironex της οικογένειας Cubozoa, έρχεται να δικαιολογήσει τον παραπάνω φόβο. Τουλάχιστον σε συγκεκριμένες περιοχές της Γης. Το συγκεκριμένο ασπόνδυλο θεωρείται το πιο θανατηφόρο ζώο στον πλανήτη, εντός και εκτός θάλασσας. Οι λόγοι που συμβαίνει αυτό, ακολουθούν.

Με μέγεθος σώματος 20 εκατοστά και πλοκάμια που φτάνουν τα 3 μέτρα, θα θεωρούσε κανείς πως μπορεί να εντοπιστεί εύκολα. Εκεί ακριβώς είναι που η… φύση μεγαλούργησε, καθώς τα Box Jellyfishes είναι σχεδόν διάφανα και διαθέτουν ένα από τα πιο ισχυρά δηλητήρια στο ζωικό βασίλειο. Σε αυτό έρχεται να προστεθεί το γεγονός ότι είναι δεινοί κολυμβητές και πιο γρήγορα από κάθε άλλο είδος μέδουσας (jellyfish), φτάνοντας τα 1,8 μέτρα το δευτερόλεπτο, δηλαδή περίπου 6,4 χιλιόμετρα την ώρα! Ένας άνθρωπος υπολογίζεται πως περπατάει κατά μέσο όρο 3,5 χιλιόμετρα την ώρα!

Κάθε ένα από τα πλοκάμια του Box Jellyfish περιέχει 500.000 κνιδωτικά, τα οποία περιέχουν νηματοκύστες, έναν μηχανισμό με γάντζο ο οποίος εμβάλλει το δηλητήριο στο θήραμα. Το πλοκάμι ουσιαστικά εφαρμόζει στο δέρμα του θηράματος και το Box Jellyfish απελευθερώνει δηλητήριο, προκαλώντας ιδιαίτερα έντονο πόνο. Λέγεται πως μέσα σε διάστημα τριών λεπτών το συγκεκριμένο δηλητήριο μπορεί να σκοτώσει άνθρωπο, αν δεν του παρασχεθούν άμεσα πρώτες βοήθειες και αντίδοτο.

Υπολογίζεται πως 28 γραμμάρια αυτού του δηλητηρίου αρκούν για να σκοτώσουν 60 ενήλικες ανθρώπους! Το 1990 ένα παιδί τεσσάρων ετών έχασε τη ζωή του έπειτα από τσίμπημα Box Jellyfish, ενώ τουλάχιστον δυο θάνατοι στην Αυστραλία αποδίδονται στο Irukandji Jellyfish, που ανήκει στην ίδια οικογένεια.

Οι περισσότεροι θάνατοι εντοπίζονται στις Φιλλιπίνες, όπου χάνουν τη ζωή τους περίπου 20-40 άνθρωποι κάθε χρόνο (!) από τσιμπήματα Box Jellyfish. Αυτό οφείλεται βεβαίως στην σοβαρότατη έλλειψη φαρμάκων της χώρας και κατ’ επέκταση των παραλιών της. Έχει αναφερθεί πως στην Αυστραλία, από το 1883, όταν ανακαλύφθηκαν για πρώτη φορά (και) εκεί Box Jellyfishes, έχουν χάσει τη ζωή τους 64 άνθρωποι από τσίμπημα.

Στην Ελλάδα η λέξη μυρμήγκι είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με τις έννοιες ακίνδυνο, μικρό και αδύναμο. Οι κάτοικοι κάποιων περιοχών των ΗΠΑ σίγουρα έχουν να πουν κάτι παραπάνω για αυτό, όπως φυσικά και οι βιολόγοι που ειδικεύονται στα έντομα, γνωρίζοντας από πρώτο χέρι τι εστί Maricopa Harvester Ant.

Το συγκεκριμένο είδος μυρμηγκιού, γνωστό και ως Pogonomyrmex Maricopa, θεωρείται το πιο δηλητηριώδες έντομο στο ζωικό βασίλειο και οι αριθμοί μπορούν να μιλήσουν από μόνοι τους. Το δηλητήριο ενός Maricopa Harvester Ant είναι ικανό να σκοτώσει ένα ποντίκι 2 κιλών με μόλις 12 τσιμπήματα (Klotz, J.H., Schmidt, J.O., Pinnas, J.L., & Klotz, S.A. 2005. Consequences of Harvester Ant Incursion into Urbanized Areas: A Case History of Sting Anaphylaxis. Socialbiology Vol. 45, No. 3, 2005)!

Όπως γίνεται εύκολα κατανοητό, το συγκεκριμένο είδος μυρμηγκιών είναι σχετικά ακίνδυνο για τον άνθρωπο, μιας και η ποσότητα δηλητηρίου που ελευθερώνεται με κάθε τσίμπημα είναι μικρή. Έχουν αναφερθεί δυο θάνατοι ανθρώπων από τσίμπημα Maricopa Harvester Ant, οι οποίοι ωστόσο δεν οφείλονταν στο δηλητήριο αλλά σε αλλεργικό σοκ. Κατά τα άλλα, το τσίμπημά τους, προκαλεί έντονο πόνο στον άνθρωπο για περίπου 3 με 4 ώρες.

Η δουλειά των Pogonomyrmex Maricopa στο ζωικό βασίλειο είναι κυρίως δουλειά… καθαριστών, αφού σέρνουν πτώματα διάφορων εντόμων υπόγεια και τα αποσυνθέτουν σταδιακά, τρώγοντάς τα, δημιουργώντας τις βιταμίνες που χρειάζεται το έδαφος.

Θεωρείται δικαιολογημένα ένα από τα πιο εντυπωσιακά πλάσματα του πλανήτη μας και μεταξύ άλλων, διαθέτει ένα από τα πιο ισχυρά δηλητήρια στον κόσμο. Ο Platypus είναι ένα ημιυδρόβιο θηλαστικό που εντοπίζεται στην Αυστραλία και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα αντικείμενα έρευνας της παγκόσμιας βιολογίας.

Το εντυπωσιακό είναι πως μαζί με τέσσερα είδη έχιδνας, ο Platypus φτιάχνει την πεντάδα των μοναδικών θηλαστικών στον πλανήτη τα οποία γεννούν αυγά! Το γεγονός πως έχει ράμφος που παραπέμπει σε πάπια, ουρά που μοιάζει με την ουρά του κάστορα, πόδια που μοιάζουν με της βίδρας και ένα πανίσχυρο δηλητήριο, αρχικά έκανε τους επιστήμονες να το θεωρήσουν μύθο και όχι πραγματικό ζώο. Για ακόμη μια φορά όμως η φύση έκανε το θαύμα της, γεννώντας ένα εντυπωσιακό θηλαστικό.

Τα αρσενικά του είδους είναι αυτά που διαθέτουν δηλητήριο, το οποίο εγχέεται από ένα μικρό καρφί στο πίσω μέρος των πίσω ποδιών. Το δηλητήριο αυτό περιέχει πρωτεΐνες που μοιάζουν με την αμυντοσίνη, ένα αντιμικροβιακό πεπτίδιο. Παράγεται από το ανοσοποιητικό σύστημα του Platypus και μπορεί να προκαλέσει τρομερό πόνο στον άνθρωπο, ενώ είναι ικανό να σκοτώσει ζώα όπως σκύλοι!

Έχουν αναφερθεί περιπτώσεις ανθρώπων που δέχθηκαν τσίμπημα από Platypus και έμειναν για εβδομάδες έως και μήνες στο κρεβάτι με τρομερούς πόνους και υπεραλγησία (μεγάλη ευαισθησία στον πόνο). Αντίθετα με τα δηλητήρια που παράγουν τα μη θηλαστικά δηλητηριώδη ζώα, το δηλητήριο του Platypus δεν είναι θανατηφόρο για τον άνθρωπο.

Η πανίδα της θάλασσας έχει έναν ακόμη εκπρόσωπο στη λίστα και δεν είναι άλλος από το Blue-ringed octopus. Καλυμμένο με μπλε και μαύρα «δαχτυλίδια», με κίτρινο (συνήθως) χρώμα στο υπόλοιπο του σώματός του, το συγκεκριμένο είδος χταποδιού είναι ένα από τα πιο δηλητηριώδη θαλάσσια πλάσματα της Γης.

Παρά την αμυντική φύση του και το μικρό μέγεθός του, το Blue-ringed octopus διαθέτει ένα από τα πιο ισχυρά δηλητήρια του ζωικού βασιλείου και είναι εξαιρετικά επικίνδυνο για τον άνθρωπο. Πρώτη φορά το γένος Hapalochlaena αναφέρθηκε από τον Γκάι Κόμπερν Ρόμπσον το 1929 και έκτοτε έχουν επιβεβαιωθεί τρία από τα τέσσερα είδη που λέγεται πως υπάρχουν.

Το δηλητήριο που παράγουν είναι αρκετά ισχυρό για να σκοτώσει άνθρωπο και δεν έχει ανακαλυφθεί ακόμη αντίδοτο! Τα συστατικά του δηλητηρίου που παράγει ο οργανισμός του συγκεκριμένου ζώου είναι: τετροδοτοξίνη, υδροξυτρυπταμίνη-5, υαλουρονιδάση, τυραμίνη, ισταμίνη, τρυπταμίνης, οκτοπαμίνη, ταυρίνη, ακετυλοχολίνη και ντοπαμίνη!

Το κύριο συστατικό είναι η Τετροδοτοξίνη, μια νευροτοξίνη που εντοπίζεται και στα Pufferfishes και είναι 10.000 φορές πιο ισχυρή από τις κυανιούχες τοξίνες (βλ. κυανιούχο άλας). Η Τετροδοτοξίνη φράζει τους διαύλους νατρίου του οργανισμού προκαλώντας παράλυση και ανακοπή καρδιάς μέσα σε λίγα λεπτά.

Ο τρόπος για να σωθεί κάποιος από το τσίμπημα του συγκεκριμένου χταποδιού, είναι να μείνει για τουλάχιστον μια ημέρα σε νοσοκομείο, όπου θα αναπνέει με μηχανική υποστήριξη μιας και ο οργανισμός του θα έχει παραλύσει, όντας ανίκανος να στείλει μηνύματα αναπνοής στους πνεύμονες και οξυγόνο στον εγκέφαλο.

Το Gila monster είναι η μοναδική δηλητηριώδης σαύρα που είναι ενδημική στις ΗΠΑ και ένα από τα δυο δηλητηριώδη είδη σαύρας της Βόρειας Αμερικής (το άλλο είναι η Beaded lizard του Μεξικό). Η κατανομή του σώματός του δεν του επιτρέπει να είναι επικίνδυνο για τον άνθρωπο, ωστόσο το δηλητήριό του είναι εξαιρετικά ισχυρό.

Τρέφεται με μικρά πουλιά, μικρά θηλαστικά, βατράχια, άλλες σαύρες, έντομα και πτώματα. Τα Gila monsters ζουν κατά κύριο λόγο υπόγεια και κυνηγούν το πρωί, καθώς και κάποιες πολύ ζεστές νύχτες του καλοκαιριού. Αντίθετα με τα φίδια, το δηλητήριο των Gila monsters παράγεται σε αδένες της κάτω γνάθου και δεν εγχέεται στο θύμα άμεσα. Το δηλητήριο ανεβαίνει από τη βάση των δοντιών της κάτω γνάθου προς τα πάνω και καθώς το συγκεκριμένο είδος σαύρας δαγκώνει και μασάει (!) το θύμα του, το δηλητήριο περνάει στον οργανισμό του. Για αυτό το λόγο έχει παρατηρηθεί πως τα Gila monsters γυρίζουν ανάποδα όταν κυνηγούν, ώστε το δηλητήριο να χρησιμοποιεί (και) την βαρύτητα για να φτάσει πιο γρήγορα στον οργανισμό του θηράματος.

Παρότι το δηλητήριο είναι όσο δυνατό όσο αυτό του Coral Snake, τα Gila monsters παράγουν μικρές ποσότητες. Υπό φυσιολογικές συνθήκες, το δηλητήριό τους δεν είναι θανατηφόρο για τον άνθρωπο και μετά το 1939 δεν έχει αναφερθεί θάνατος από το συγκεκριμένο είδος σαύρας. Οι συνέπειες του δηλητηρίου αυτού περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων εσωτερική αιμορραγία και εξόφθαλμος (τα μάτια πρήζονται και βγαίνουν προς τα έξω).

Το 2005 ένα συστατικό από το δηλητήριό τους, επεξεργασμένο σε ιατρικά εργαστήρια, δόθηκε στην αγορά ως φάρμακο για την διαχείριση του «διαβήτη 2», μιας από τις πιο συχνές και δύσκολες παθήσεις του σύγχρονου ανθρώπου. Ένα άλλο συστατικό του δηλητηρίου του Gila monster έχει δείξει στοιχεία επιρροής της μνήμης και ερευνάται ακόμη το αν μπορεί να βοηθήσει ανθρώπους με Αλτσχάιμερ, σχιζοφρένεια και ADHD.

Θεωρείται το πιο δηλητηριώδες φίδι ξηράς στον πλανήτη με βάση ποσοτικές έρευνες που έχουν γίνει. Παρότι εξαιρετικά δηλητηριώδες, το Inland Taipan είναι αρκετά «ντροπαλό» και θα προτιμήσει να φύγει μακριά παρά να επιτεθεί, αν νιώσει απειλή. Το χρώμα του δέρματός του αλλάζει ανάλογα με την εποχή, με το καφέ να επικρατεί κατά τη διάρκεια του χειμώνα και το λαδί-κίτρινο κατά τη διάρκεια του καλοκαιριού. Φτάνουν τα 1,8 μέτρα σε μήκος, ενώ έχουν αναφερθεί περιπτώσεις Inland Taipan που έφτανε τα 2,5 μέτρα!

Το δηλητήριό του αποτελείται από Ταϊποξίνη και πρωτεάση ενζύμων. Κατά μέσο όρο, μια δαγκωνιά εγχέει 44 μιλιγκράμ δηλητηρίου στον οργανισμό του θύματος, ενώ έχουν αναφερθεί έως και 110 μιλιγκράμ δαγκωνιές! Το δηλητήριό του αποτελείται κυρίως από νευροτοξίνες. Τα περισσότερα θύματα δαγκωνιάς Inland Taipan είναι ερπετολόγοι που είχαν στα χέρια τους τα φίδια με στόχο την έρευνα και δέχθηκαν δαγκωνιά. Σε όλους χορηγήθηκε γρήγορα το αντίδοτο που έχει δημιουργηθεί και έτσι δεν έχουν αναφερθεί ποτέ θάνατοι από το συγκεκριμένο είδος φιδιού.

Είναι εντυπωσιακό στις κινήσεις και στα χρώματά του, όμως το ισχυρό δηλητήριό του έχει οδηγήσει αρκετούς ανθρώπους από το να μην ασχοληθούν πολύ με το είδος του. Κυνηγάει τρωκτικά, μικρά θηλαστικά και πουλιά, και αντίθετα με τα περισσότερα φίδια που δαγκώνουν μια φορά το θύμα τους και αποσύρονται μέχρι να πεθάνει, τα Inland Taipan μπορούν να δαγκώσουν 7 και 8 φορές σε μια επίθεση!

Η λίστα ολοκληρώνεται με έναν ακόμη εκπρόσωπο της θαλάσσιας ζωής του πλανήτη μας, το Stonefish. Ένα ψάρι πολύ διαφορετικό από αυτό που έχει στο νου του κάποιος στην Ελλάδα για το τι σημαίνει ψάρι! Με 50 εκατοστά μέγεθος και ένα από τα πιο ισχυρά δηλητήρια του ζωικού βασιλείου, τα συγκεκριμένα ψάρια είναι αρκετά επικίνδυνα για τον άνθρωπο και το αντίδοτο για το δηλητήριό τους είναι το δεύτερο πιο χρησιμοποιημένο στην Αυστραλία.

Ο τρόπος που τσιμπάνε είναι ιδιαίτερα ευφυής, μιας και οι αδένες που εγχέουν τα δηλητήριο βρίσκονται στην ράχη τους. Τα περισσότερα τσιμπήματα ανθρώπων έχουν αναφερθεί επειδή πάτησαν κάποιο Stonefish στην θάλασσα. Κάπως έτσι τρέφεται το συγκεκριμένο είδος, αφού η κατασκευή του και η μορφή του το κάνει να περνάει απαρατήρητο από τα υπόλοιπα ζώα της θάλασσας, τα οποία αν κάνουν το λάθος να ακουμπήσουν στους αδένες του Stonefish, θα γίνουν το γεύμα του.

Το… τρομακτικό της υπόθεσης είναι πως αρκετά από τα περιστατικά τσιμπημάτων σε ανθρώπους έχουν γίνει εκτός θάλασσας! Αυτό συμβαίνει χάρη στην τρομερή ικανότητα των Stonefishes να επιβιώνουν εκτός νερού μέχρι και για μια ολόκληρη μέρα. Το… καμουφλάζ τους τα κάνει να φαίνονται σαν πέτρες στην παραλία και αρκετοί Αυστραλοί την έχουν «πατήσει» με αυτόν τον τρόπο.

Επιστήμονες έχουν παρατηρήσει πως άνθρωποι με προβλήματα αρθριτικών σημείωσαν σχετική βελτίωση έπειτα από τσίμπημα Stonefish, ωστόσο το συστατικό του δηλητηρίου που κάνει κάτι τέτοιο δεν έχει εντοπιστεί και απομονωθεί ακόμη.

Κώστας Παπανικολάου